Columns 2015

Scroll naar beneden voor de diverse columns van dit jaar of klik direct naar:

Lichtend vuur

U en de Stationsstraat

Funerair erfgoed

Rothelle

Stellingwerfs sjibbolet

Paaseiland

Dubbel

Lichtend vuur

23 december 2015

Als alles duister is, ontsteek dan een lichtend vuur dat nooit meer dooft, vuur dat nooit meer dooft.

Dit is de tekst van een lied dat vaak wordt gezongen in de week voor Pasen. In het nieuwe Liedboek staat het lied daarom in de serie die bestemd is voor de Drie dagen van Pasen. Maar voor een dienst die ik onlangs mocht leiden op de eerste adventszondag, had de meewerkende zanggroep Our Choice dit lied 598 op het lijstje gezet van mogelijk te zingen liederen.  Het lied wordt vaak een aantal keren achter elkaar gezongen, bijvoorbeeld als begeleiding bij het binnenbrengen van de paaskaars. Maar het paste ook uitstekend bij het aansteken van de eerste adventskaars. Een gouden keuze dus van Our Choice. Wij bevinden ons immers in de donkere dagen voor Kerst waarin ‘alles duister’ lijkt te zijn en we uitzien naar het licht, het liefst licht ‘dat nooit meer dooft’. 

Veel mensen denken daarbij aan de geboorte van Jezus. Persoonlijk heb ik die associatie bij dit lied niet.

Hoe vreemd het ook mag klinken, bij Kerst is die geboorte voor mij eigenlijk een achtergrondverhaal. Als Kerst zou gaan om de geboorte van Jezus, dan vieren we deze week dus zijn verjaardag. Maar waarom zouden we dan vanuit de duisternis naar het licht werken? Waarom steken we dan elke adventszondag een extra kaars aan? Zou er in ons eigen leven eigenlijk wel iets veranderen als we jaarlijks op de gebruikelijke wijze Kerst blijven vieren als een verjaardag?

Nee, voor mij gaat Kerst dieper. Jezus’ leven op aarde was er niet op gericht dat wij zijn verjaardag zouden vieren, maar om duidelijk te maken dat het in deze wereld anders kan en dat het anders moet en dat wij daarin een verantwoordelijkheid hebben.

2000 jaar na de geboorte van Christus houdt Kerst voor mij niet in dat wij de geboorte van een kind vieren. Kerst houdt voor mij in dat het licht, de Christusgeest, die ook met Jezus in de wereld is gekomen, dat dát licht, dat dié Geest  óók in ons geboren kan worden.

Doe intocht, Heer, in mijn gemoed; het liefst als ‘een lichtend vuur dat nooit meer dooft’

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

U en de Stationsstraat

11 november 2015

Tot nu toe blijven de kerken opvallen stil als het gaat om het openstellen voor alle verkeer in de Stationsstraat in Oosterwolde

Velen vinden wellicht dat kerk en politiek gescheiden moeten worden, maar de onlangs overleden Willem Aantjes zei al: ‘De wereld hunkert naar christelijke politiek (…), een politiek, die spreekt voor wie geen stem hebben.’

Het verslag van de gehouden hoorzitting (15/10) meldt dat namens het college van B&W wordt opgemerkt dat er twee keer een publicatie is geweest omdat ‘het college vindt dat bezoekers van het winkelcentrum belanghebbenden zijn’. Maar even verder staat namens datzelfde college: ‘De petitie die door 300 mensen is ondertekend zal niet leiden tot een ander besluit.’ Tja, hoe serieus kun je dan de door het college toegekende status van belanghebbende nog nemen? Hoezo, volksvertegenwoordiging?

Bovendien: dat de bezoekers van het winkelcentrum inderdaad belanghebbenden zijn bij dit besluit, is ook de suggestie die uitgaat van de mededeling in de Nieuwe Ooststellingwerver (=NOS) van 1 juli op de pagina Gemeentenieuws. Daarin wordt, namens datzelfde college van B&W, het verkeersbesluit gepubliceerd en wordt gemeld: ‘Vindt u dat dit besluit niet juist is dan kunt u (….) een bezwaarschrift sturen.’ Die ‘u’ die in deze zin twee keer wordt aangesproken is blijkbaar de (willekeurige) lezer van de publicatie, die moeite heeft met het voorgenomen besluit.

Op grond van de Algemene wet bestuursrecht (Awb 6:23) is de gemeente verplicht in zo’n publicatie te vermelden wie bezwaar kan indienen. In de NOS van 1 juli is dat dus niet beperkt tot een bepaalde groep, maar werden alle lezers van de NOS met ‘u’ aangesproken en konden zij bezwaar indienen. Dat is ook logisch want iedereen fietst of loopt wel eens met gevaar voor eigen leven door de Stationstraat.

De commissie van advies voor de bezwaarschriften heeft echter het ondoorgrondelijke advies gegeven om de bezwaren niet-ontvankelijk te verklaren. Dit omdat in Awb staat: ‘Onder belanghebbende wordt verstaan: degene wiens belang rechtstreeks bij een besluit is betrokken.’

Maar wie komt er dan op voor de mensen die geen stem hebben? Wie komt op voor het belang van de vele fietsers, voetgangers en mensen met een rollator?

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Funerair erfgoed

30 september 2015

Vorige week was ik bij een workshop over funerair erfgoed.

Het ging over de waardevolle elementen uit de geschiedenis van dood en begraven. Meer specifiek ging het over de vraag welke monumenten een begraafplaats zou moeten laten staan, ook al zouden de rechthebbenden (de nabestaanden) geen grafrechten meer willen betalen. We kregen een heldere uiteenzetting over wat je als funerair erfgoed kunt beschouwen en daarmee  op een lijst van beeldbepalende monumenten zou kunnen plaatsen.

Materiaalgebruik, grafsymboliek, grafpoëzie, vormgeving en dergelijke zijn belangrijke facetten om mee te wegen bij de selectie van te behouden grafmonumenten. Maar ook de invloed die de overledene heeft gehad op de historie.

Opmerkelijk was echter de puntentoedeling die als voorbeeld werd meegegeven. Terwijl alle andere aspecten maximaal 1 punt konden scoren, kon de historische betekenis van de overledene tot zes punten komen. Het is als met een Koninklijke onderscheiding: de eenvoudige huisvrouw die altijd klaar stond voor het gezin valt buiten de boot. Dit stemde mij tot nadenken.

Als een begraafplaats kampt met beperkte ruimte of krappe financiële middelen, dan zal ze een beperkt aantal monumenten op de lijst van te bewaren monumenten kunnen zetten.

Maar als er dan toevallig een aantal ‘bekende’ personen begraven ligt, blijft er weinig over voor het echte funeraire erfgoed, de monumenten met prachtige gedichtjes, mooie grafsymboliek, bijzonder materiaalgebruik of speciale vormgeving. Op de begraafplaats in Oosterwolde kom ik vlot tot zes á tien namen van mensen die een zekere invloed hadden op de historie. Niet alleen van het dorp maar ook wel breder. En enkele van die graven zou ik inderdaad graag op de lijst te beschermen monumenten willen zien. Maar er moeten ook voldoende monumenten overblijven die wellicht maar één puntje scoren, maar desalniettemin voor mij misschien wel waardevoller zijn dan de historisch belangrijke figuur. Ik denk aan die fraaie geknakte roos op het monument van het kind dat in 1900 is overleden, nog geen vier maanden oud. Of die dubbele steen met daarop het gedicht:

Aan uw kroost ontrukt
slaapt g’in dit stille oord.
Maar in ons aller hart
leeft gij aanhoudend voort.

Het zal nog een moeilijke keuze worden!

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Rothelle

5 augustus 2015

Vorige week viel ongevraagd ‘Nieuw leven’ in de bus, ‘het geloofsopbouwende maandblad’. Daarin een strip: ‘De hemelpoort’.

De hoofdpersoon droomt over zijn verschijnen aan die poort. Daar wordt hij opgewacht door iemand van wie we alleen een hand zien met een ganzenveer erin, die vraagt: ‘Waarom zou ik jou binnenlaten?’

Reactie: ‘Ik heb een goed leven geleefd, mijn best gedaan; nou ja, ik was in elk geval oprecht, heb nooit iets gestolen.’ De ganzenveer reageert kritisch, maakt een aantekening en zegt uiteindelijk:  ‘Het spijt me, maar dat is niet goed genoeg.’ Blijkbaar drukt hij ook op een knop, want de hoofdpersoon valt in een afgrond met hete kolen. Dan schrikt-ie wakker.

Door het onrustige einde van de droom valt ‘toevallig’ een Bijbel op z’n hoofd. Hij begint te lezen en er komen vijf Bijbelcitaten voorbij waarop hij vier keer met een enthousiast ‘WOW!’ reageert. Het laatste citaat is: ‘Geloof in de Here Jezus en u zult gered worden.’ Daarop vouwt de hoofdpersoon zijn handen en zegt: ‘Heer, ik geloof.’

Ik verbaas me altijd weer over deze negatieve geloofsbenadering. Negatief, omdat gesuggereerd wordt dat iemand gelooft om maar niet in het zogenoemde vagevuur te belanden. Geen positieve vorm van geloven dus, maar slechts ingegeven door het zwaard van Damocles boven je hoofd.

Ik moet dan altijd denken aan een vriend van me die het vroeger met buurkinderen blijkbaar wel eens over de hel had. Eentje reageerde dan met: ‘Ach, ieje mit joen rothelle!’

Die rothelle kan ook mij gestolen worden. Het leven speelt zich in het hier en nu af en wat er daarna gebeurt, ach dat zien we dan wel weer; of niet. 

De hel is niet de plek waar God ons, na onze dood, naar zou doorverwijzen als we slecht leefden. Nee, de hel speelt zich hier en nu af als mensen elkaar het leven onmogelijk maken, als mensen elkaar in de afgrond duwen, als mensen met één streek van de ganzenveer worden afgeserveerd, zelfs in de kerk. Kortom: als mensen tot object worden gemaakt.

De filosoof Sartre zei daarom al: ‘De hel, dat zijn de anderen.’

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Stellingwerfs sjibbolet

10 juni 2015

Afgelopen zondag stond in veel kerken een verhaal centraal waarin een sjibbolet wordt gehanteerd.

Een sjibbolet is een zin die je moet uitspreken om te testen bij welke groep je wel (of juist niet) hoort. Degene die het woord sjibbolet uitsprak als sibbolet (zonder de sj-klank dus) werd ter plekke door de Gileadieten gedood. (Rechters 12: 1-6).

Zo’n vijfhonderd jaar geleden deed Grutte Pier iets vergelijkbaars: hij doodde met zijn grote zwaard de mensen die de zin ‘Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries’ niet goed konden uitspreken.  

De vraag kwam bij mij op wie in de Stellingwerven de rol van de Gileadieten overneemt, of die van Grutte Pier.

Op de jaarvergadering van de Stellingwarver Schrieversronte maakte de voorzitter, aan de hand van feiten, klip en klaar duidelijk hoe sommige gemeentebestuurders of –ambtenaren omgaan met de streekcultuur.  Bij mij kwam de vraag op of deze mensen wel geschikt zijn voor een functie op een Stellingwerfs gemeentehuis.  Want door beantwoording van eenvoudige vragen te traineren is de besluitvorming over subsidies oneigenlijk beïnvloed. Iemand in de zaal sprak over  een wethouder die het Stellingwerfs het liefst wil uitbannen ten faveure van het Fries. Wat doen dergelijke mensen op het gemeentehuis? Wie heeft hen in die functies benoemd? Welk profiel is voor hen opgesteld en wie bewaakt eigenlijk hoe zij de functie vervullen?

Fries spreken? Prima! Bijna jaarlijks ga ik wel voor in een Friese kerkdienst; mijn vrouw is een Friezin en de boeken van Hylke Speerstra lees ik bij voorkeur in het Fries.

Maar als je in de Stellingwerven woont, dan boor je de daarbij passende cultuur niet de grond in.

Als je er een ambtelijke of zelfs bestuurlijke functie hebt, dan dien je juist op te komen voor het eigene van de streek en dus ook haar taal.

Misschien wordt het tijd om het Stellingwerfse sjibbolet van stal te halen: Et waeter klaetert tegen de glaezen dat et daevert.  Wie de zin niet goed kan uitspreken hoeft niet naar aan ambtelijke functie te solliciteren of valt af als beoogd wethouder. No sa!

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Paaseiland

1 april 2015

Zo’n dertig jaar geleden ging ik met mijn twee zoons naar Brussel om een expositie over Paaseiland te bezoeken, een eiland in de Stille Zuidzee, zo’n 4000 km van het vaste land.

Ter voorbereiding las ik het boek Aku-Aku van Thor Heyerdahl. En vanaf dat moment heb ik een ‘passie voor Paaseiland’ dat zijn naam dankt aan de dag waarop Jacob Roggeveen het in 1722 betrad: Eerste Paasdag. Maar het meest bekend is Rapa Nui (zo noemen de lokale bewoners het eiland) door de moai’s, de gigantische beelden waarvan het een raadsel is hoe die vanuit de grot, waar ze uitgehouwen werden, over het eiland zijn versleept en hoe ze rechtop zijn gezet. De grootste weegt namelijk 75 ton en is tien meter hoog.  Op het eiland gaat het verhaal dat de beelden zelf uit de grot naar buiten wandelden. Zo’n duizend jaar geleden zou met de bouw van de mysterieuze torso’s  zijn begonnen en de laatste is rond 1700 gemaakt.

De beschrijvingen van Thor Heyerdahl over zijn ‘ontdekkings’reis leest als een spannend jongensboek en legt allerlei mysteries op tafel die het eiland in de greep hielden.  Zo is er bijvoorbeeld het slepende conflict tussen de langoren en de kortoren.  De bijna 900 beelden zijn ongetwijfeld door de eerst genoemden gemaakt: de moai’s hebben ook lange oorlellen.  Tegen het eind van de zeventiende eeuw werden de langoren door de kortoren verslagen door ze in een hinderlaag te jagen en massaal te verbranden. Daarmee kwam ook een eind aan de bouw van de beelden die allemaal met de rug naar de zee gekeerd staan.

Paas-eiland, wat een prachtige symboliek: de figuren die uit de grot kwamen en verderop rechtop staan met de rug gekeerd naar de bedreigende zee, het naderende onheil. Het opstandingsverhaal in een notendop! Pasen is niet alleen een geloofsverhaal van 2000 jaar geleden, het is ook een verhaal van en voor onszelf, hier en nu. ‘Kom uit het graf dat u omsluit, kom uit en wordt geboren!’. Ook wij mogen ons bevrijden uit de duisternis en rechtop door het leven gaan, met de rug naar het kwaad gekeerd.

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Dubbel

21 januari 2015

Volgende week is het 25 jaar geleden dat mijn vader, na jarenlang nierpatiënt te zijn geweest, overleed. Daar sta je toch even bij stil natuurlijk.

Maar dezelfde dag is het ook de verjaardag van een van de kleinkinderen. En dat moet uiteraard even goed gevierd worden die dag!

Er zijn meer van die dagen die een dubbel gevoel oproepen vanwege de tegengestelde emoties die ze je bezorgen.

De dag van de aanslagen in Parijs op Charlie Hebdo bijvoorbeeld. Ik kende het cartoonblaadje niet, maar toen ik zag wat er in staat, wist ik ook: ik zal er nooit een nummer van kopen. Vrijheid van meningsuiting? Uiteraard! Daar maakt iedereen graag gebruik van. Echter, dat betekent niet dat alles wat je zou mógen tekenen of schrijven ook werkelijk getekend of geschreven zou moeten worden.

Cartoonisten en columnisten hebben een machtig ‘wapen’ in handen; maar hoe ver mag je daar in gaan? Het is flink op dun ijs manoeuvreren; en dan nóg ontkom je er niet aan dat er mensen zijn die zich er aan kunnen ergeren.

Maar cartoonisten of columnisten in koelen bloede doodschieten? Buiten de extremisten onder ons zal niemand dat verdedigen, lijkt me. Iedereen was dan ook opeens zelf Charlie.

Ook dát bezorgde dat mij trouwens dubbele gevoelens. In de mars in Parijs liepen ook mensen mee die vrachtwagens vol boter op hun hoofd hebben. Als er in hun land andersdenkenden zijn, dan worden ze opgepakt en gevangengezet, of nog erger.

Overigens zijn het niet alleen kogels die dodelijk kunnen zijn. Als ik hoor wat politici er uit kunnen kramen – Geert Wilders voorop – dan maakt dat veel kapot denk ik; en het werkt contraproductief. Het stookt het vuur eerder op dan dat het oplossingen aandraagt. Ook dát is in mijn ogen een vorm van extremisme.

Karen Armstrong kwam op teevee met een andere benadering: houd stille tochten waarin je élke dode betreurt: niet alleen de cartoonisten, maar ook de moslimkinderen in die school in Pakistan en de slachtoffers van Boko Haram. Dubbel, van beide kanten dus. Het maakt dat je genuanceerder gaat denken. Dat kan heilzaam uitwerken voor de wereld.

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =