Hier staat mijn laatstgehouden ( nederlandstalige) preek die wordt ververst op de zondag (ca. 13.00 uur) waarop de volgende preek wordt gehouden.
Zie hiernaast onder Pagina’s voor de gebruikte orde van dienst
Onder Pagina’s vind je ook mijn laatste Stellingwerver of Friese preek.
Wil je een reactie geven? Stuur een mailtje
Scherpenzeel, 1-12-2024
Zacharia 14: 4 – 9 en Lukas 21: 25 – 36
Elke keer als ik terugrijdt van een kerkdienst die ik mag leiden luister ik in de auto naar het 2e uur van OVT, Onvoltooid Verleden Tijd, een geschiedenisprogramma van de VPRO op Radio-1. De afgelopen weken hadden ze een podcastserie over Jan van Leiden die in de 16e eeuw aan het hoofd van de wederdopers stond in Münster.
De derde aflevering ging over het zogenoemde Nieuwe Jeruzalem. Jan van Leiden had vroeger in zijn Leidse kroeg Jan Matthijs ontmoet, een bakker die profeet was geworden en nu de eindtijd voorspelde. Die eindtijd, het laatste oordeel, zou plaatsvinden met Pasen 1534. En het Nieuwe Jeruzalem zou neerdalen precies op de stad Münster.
In de uitzending kwam onder anderen Bob de Graaff aan het woord. Hij is auteur van het boek “Op weg naar Armageddon” over de evolutie van het fanatisme. Deze de Graaff kwam er al studerend achter, dat terrorisme – van bijv. Al Qaida en Islamitische Staat en uit Iran – vaak gebaseerd is op een vorm van eindtijddenken dat zijn wortels meestal heeft in een zich afzetten van de ene groep ten opzichte van de andere.
Elke groep heeft ideeën van hoe de wereld er zou moeten uitzien. Dat is natuurlijk altijd zó zoals dié ene groep het graag wil hebben. En dan krijgen elementen die daar strijdig mee zijn de schuld als die (voor hen) gewenste situatie nog niet is bereikt. Dus: Als het niet goed gaat in Nederland, dan krijgen migranten de schuld. Als vliegreizen duurder worden, krijgen klimaat’drammers’ de schuld. Als er een vlees- of suikertaks wordt ingevoerd krijgt links de schuld. Als de politiek vergat goede regels te maken voor de agrarische sector dan krijgen boeren de schuld van vervuiling, mestoverschot en dergelike.
En dat soort schuldigen moet uitgeschakeld worden; de mond gesnoerd. Dus worden er bij verkiezingen aan mensen gouden bergen beloofd als je maar op die ene partij zult stemmen. Zij zullen er wel voor zorgen dat Nederland weer hún Nederland wordt.
Zulke benaderingen zijn heel vaak gebaseerd op angst. Angst dat mensen iets van hun eigenheid moeten inleveren, of van hun comfortabele leven, of van hun rijkdom of principes. Auteur de Graaff ontdekte dat, als zulke mensen hun zin niet krijgen, of als ze gekrenkt werden of om hun principes gevangen zaten, dat ze dan gemakkelijk overgaan tot eindtijdcomplotten. Die ontstaan vaak door het ineenstorten van hun eigen kleine wereld van hun eigen leven, of hun eigen cultuur en dergelijke.
In de Bijbelse tijden was dat niet anders. Maar al het spreken over het einde der tijden is dus puur symbolisch; beeldspraak voor eigen voorstellingen en angsten. Het gaat in die teksten niet om het einde van de wereld in letterlijke zin. Nee, altijd al hebben mensen de ondergang van de eigen cultuur gezien als het naderende einde van de wereld, de zogenoemde eindtijd. Vaak werden er voorspellingen gedaan compleet met jaartal en datum, zoals door Jan Matthijs bij het Nieuwe Jeruzalem op Paasdag 1534. Soms waren die voorspellingen gebaseerd op Bijbelteksten, bijvoorbeeld uit Openbaring, Daniël en andere profeten. Andere keren zijn het wetenschappers die het hebben over asteroïde- of komeetbotsingen of klimaatverandering die tot het einde van de wereld zouden leiden.
Het jaar 2012 was voor veel mensen ook zo’n jaar van de eindtijd, gebaseerd op interpretaties van de Mayakalender: Het einde komt ! Ook historische gebeurtenissen roepen vaak eindtijdgedachten op: de pest, de Zwarte dood in de 14e eeuw, de beide Wereldoorlogen, de Watersnoodramp en de pandemie van nog maar kort geleden: ze hebben bij veel mensen die het meemaakten gedachten opgeroepen over het einde der tijden.
Vandaag, 1 december, is het Wereldaidsdag. In de tachtiger jaren, de eerste aidspatient overleed 40 jaar geleden, waren er mensen die dachten dat Aids het einde van de wereld inluidde. En nu, met oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten, hoor ik ook vaak de verzuchting “Ja, we zitten duidelijk in de eindtijd.”
Zes jaar geleden nog zei dominee Orlando Bottenbley op TV dat hij denkt dat we uiterlijk in 2030 het einde der tijden beleven. Maar tot nu toe is zó’n eindtijd nog nooit werkelijkheid geworden, terwijl er altijd toch grote groepen mensen waren die erin geloofden.
Eindtijdvoorspellers maken vaak gebruik van noodsituaties. Wijzelf maken in tijden van nood ‘profeten en verlossers’ van mensen – van machthebbers en politici – die in rustiger tijden geen poot aan de grond zouden hebben gekregen. Als we geen vluchtelingen hadden dan waren Wilders en Orban nergens. Waren er in Amerika geen problemen? Dan was Trump nergens. De zogenaamde profeet in zulke mensen voorspelt waar we heengaan als we hen niet volgen of hun partij niet steunen. En de Messias in hen verzekert ons dat het onheil gekeerd kan worden als we hen maar wél volgen, op hen stemmen. En vaak zijn de profeet en de Messias verenigd in dezelfde persoon. Het zijn de valse profeten en Messiassen die Jezus vaak ten tonele voert. Ook in het gedeelte direct vóór onze evangelielezing.
De tekst van vanmorgen vervolgt dan met de zon, maan en sterren. Dat zijn uiterlijkheden als beeldspraak voor hoe we ons innerlijk voelen. Als, bij wijze van spreken, alles om ons heen in elkaar valt dan zeggen we dat “onze hemelse machten wankelen”. De lichtbronnen uit ons leven laten het dan duidelijk afweten: De partner overlijdt, of vraagt een echtscheiding aan; we raken onze droombaan kwijt; ons lijf laat het afweten en sporten en werken lukt niet meer, of de arts vertelt ons een onheilspellende diagnose.
Als je zelf zoiets hebt meegemaakt, dan weet je dat dit voor veel mensen het einde van de wereld betekent. Elk zicht op een goede toekomst lijkt ver weg – er is een gapende leegte. En we zouden, zo schrijft Eugen Drewermann, we zouden verwachten dat Jezus, als een soort profeet, met een waarschuwing vóóraf zou komen; tips waar je op moet letten om te zien dat zulk onheil eraan zit te komen. Zoiets als: “Let op!. Als je de bladeren van de bomen ziet vallen, weet dan dat het koud zal worden. Bereid je er vast maar op voor.” Maar Jezus komt met een heel ander, een tegengesteld verhaal. Hij laat ons kijken naar de vijgenboom die dor en doods lijkt, maar zich in stilte juist al voorbereidt op de zomer, op het dragen van vrucht en dus het geven van voedsel.
De les is dus ook dat we ons niet moeten laten leiden door mensen die ons doemscenario’s voorspiegelen en drama’s voorspellen, waardoor vaak groepen mensen tegen elkaar worden opgezet. Want dat is wat er vaak gebeurt; er worden schuldigen aangewezen. Maar…… God schiep geen hindoes, moslims en christenen, nee, hij schiep mensen; en hij schiep ook niet Oekraïne, Duitsland, Nederland of Amerika. Nee, dat hebben wij ervan gemaakt. Wij hebben de mensen in hokjes verdeeld en grenzen getrokken. God schiep een veelkleurige samenleving. Daarom, zo las ik ergens, daarom is vreemdelingen haten, jezelf haten, want we zijn immers allemaal van dezelfde goddelijke oorsprong.
Wij zijn waarschijnlijk allemaal grootgebracht in onze eigen bubbels en zetten ons daarom vaak af tegen ‘de ander’. Nederlanders tegenover Duitsers; christenen tegenover moslims, protestanten tegenover katholieken en ga zo maar door. In mijn kinderjaren waren er onderweg naar of van school met grote regelmaat opstootjes tussen de fijnen en de openbaren en ook wel tussen hervormd en gereformeerd, de fijnen onderling.
Zaken uit onze eigen bubbel, daar staan de zon, maan en de sterren voor. Ze bieden ons houvast en veiligheid. We horen ergens bij! Daarom eigenen we ze ons toe en koesteren we ze. En daarom bewaken we ze ook, soms tot de tanden bewapend. Maar hoe zou de wereld eruit zien zonder die bepalingen van persoonlijk en nationaal egoïsme? Hoe zou de wereld er bijvoorbeeld uit zien als de militaire begrotingen op de hele wereld volledig geschrapt zouden worden? Nul budget! Dan zouden de zwaarden en drones kunnen worden omgesmeed tot ploegscharen en kookpannen.
Vaak echter wordt het zich openstellen voor de nood van anderen gezien als zelfonderdrukking of als zelfverloochening. Daarom ook wordt er fors bezuinigd op ontwikkelingshulp. Maar onze figuurlijke zon en maan en sterren moeten wankelen om vervolgens plaats te maken voor het Rijk van God, waar iedereen meetelt en er geen hiërarchie is tussen mensen. Ieder is gelijk!
Ieder gelijk? Jazeker, maar mensen zijn op zichzelf ook weer allemaal uniek. Jezus leert ons de ogen te openen voor de schoonheid die in óns is, maar óók in de ander. Als we openstaan, echt openstaan voor die ander, dan zien we dat elke persoon zich van de ander onderscheidt. Alle zogenoemde genezingsverhalen van Jezus laten ons zien hoe Jezus elk mens serieus nam en weer in zijn of haar kracht zette, ook al had hun omgeving hen allang laten vallen of zelfs veroordeeld. En soms hadden die mensen zich al zó met hun on-leven verzoend, dat ze niet eens meer openstonden voor het échte leven. Vaak krijgen anderen of de omstandigheden de schuld. De lamme bij het meer van Bethesda zei het letterlijk: Ik heb geen mens, en als er al iemand is om me te helpen, dan komt-ie te laat. Met andere woorden: het was en is niks en zal ook nooit wat worden. Maar Jezus wijst ons op de les van de vijgenboom. Die les vat hij aan het eind samen: Wees waakzaam! Of: wordt wakker. Houd op om jezelf voorbij te lopen en uit de weg te gaan. Houd op om jezelf als slaaf te zien van verwachtingen van anderen. Leef jouw eigen leven. En wees mild voor jezelf. Wat je uit het verleden aan schuld meedraagt, dat mag je jezelf vergeven. Als je in het nu problemen in jezelf ervaart, dan mag je weten dat je jezelf mag accepteren zoals je bent. God accepteert jou ook! En als we bang zijn om in de toekomst te falen, dan mogen we weten dat God ook dán “ja” tegen ons zegt. God wacht, zo las ik ergens, God wacht erop dat wij onszelf leven.
Jezus heeft gezegd dat zijn toehoorders de komst van de Mensenzoon zélf nog zouden meemaken. Maar het Rijk van God is er niét gekomen, zo lijkt het. Toen niet en nog steeds niet. Integendeel: Er is in die 2000 jaar veel ellende veroorzaakt, ook door christenen. Het was Albert Schweitzer die zei: “Jezus verkondigde het Rijk van God, maar wat er kwam, dat was de kerk….” Heeft Jezus zich vergist? Was hij een fantast?
Of is het zo dat zijn droom over de mens juist absoluut waar was? Is het niet zo dat Jezus terecht meende dat God bij en in ieder mens zou zijn, als we maar de angst voor elkaar zouden loslaten en meer vertrouwen op God zouden hebben?
Vandaag, op deze Eerste Advent, gloort er al een stukje hoop. We leven toe naar het vervullen van de verwachting. Maar wát verwachten we eigenlijk? Wat is het licht van Kerst? Zijn dat de kerstboom en -verlichting die ons nu al toeschreeuwen? Zijn het pakjes die we krijgen of de kerstdiners waarbij we aanschuiven? Vieren we de zoveelste geboortedag van Jezus als een gewone verjaardag? Of geven we Advent een extra dimensie door vooral op onszelf te hopen? Te hopen dat in ons het licht eindelijk doorbreekt en dat we ons verlossen van doemdenken en angst en wanhoop; verlossen ook van negativisme en cynisme. Kunnen we misschien zélf die vijgenboom zijn, die dor en doods lijkt, maar die iets goeds in zich herbergt: nieuw leven? Kunnen wij tegenover al de valse profeten en Messiassen iets laten zien van Gods bedoelingen en het evangelie, de goede boodschap, van Jezus?
Politica Dilan Yeşilgöz wil godsdienst verbannen tot achter de voordeur. Ik denk dat ware religie juist veel méér buiten de deur werkzaam zou moeten zijn. En natuurlijk begrijp ik dat de wereld vaak geterroriseerd wordt door de extreme kanten van religies, ook soms door christenen. Maar als we met het badwater ook het kind Jezus weggooien of het alleen achter de eigen voordeur een plek willen gunnen, dan zou Nederland er nog veel beroerder aan toe zijn. En hetzelfde geld voor het goede werk van heel veel moslims in ons land.
Wees waakzaam! Wordt wakker! Dan zullen we zien dat er veel goeds gebeurt; dan trotseren we doemscenario’s van valse Messiassen die door veel mensen blindelings worden gevolgd. Het probleem van veel mensen is echter te vergelijken met dat van de Schriftgeleerden: zij meenden goed te zijn en goed te doen, maar ze slaan volgens Jezus de plank helemaal mis. Dat geldt ook voor politici die mensengroepen tegen elkaar opzetten; die ontkennen dat er een klimaatprobleem is, die vinden dat we minder ontwikkelingshulp moeten geven. Zulke mensen willen het woord ‘Waakt’ of ‘Wakker worden’ niet horen. Aan hen is het thema “Help jij me hopen” niet besteed. Zij leven niet van hoop maar van angst en wanhoop.
Maar… “Het komt!” Jezus zegt: “Kijk naar de vijgenboom en leer deze les: Die boom lijkt dor en doods, maar binnenin ontkiemt alweer van alles, dus je kunt er zeker van zijn dat de zomer in aantocht is. Deze generatie zal niet verdwenen zijn als deze dingen gebeuren. Pas op dat je hart niet afgestompt raakt door roes en dronkenschap, of de zorgen van het dagelijkse leven.” Dáár gaat het dus om: dat we waakzaam moeten zijn. Dat houdt in dat we een aandachtig leven moeten leiden. Pas dán zien we ook de lichtpuntjes in een vaak donkere wereld. En ook: pas dán zien we welke bijdrage wij zélf kunnen leveren. Als wij minder gefocust zouden zijn op eigenbelang en de eigen wereld, dan zouden wij licht kunnen uitdragen naar anderen.
Het adventthema is “Het komt!”, maar dat betekent niet dat we – met de armen over elkaar – passief moeten afwachten. Het betekent ook niet dat we naar anderen moeten kijken of naar boven. Advent betekent verwachten en niet af-wachten. Nee, het is bid én werk! Zo zei Jezus: “Bid onophoudelijk dat je de kracht ontvangt om te ontkomen aan de dingen die gebeuren gaan.” Als we zó leven, dan gáán die dingen immers niet gebeuren!
In Zacharia 14 lazen we: “Pas tegen het vallen van de avond zal er weer licht gloren.” De donkerte, van dat vallen van de avond, staat symbool voor het naderende einde, het onheil dat we op ons af zien komen. Maar dat kúnnen we keren! Er zal weer hoop gloren. Als medewerkers van Gods koninkrijk zien wij niet alleen – vol verlangen, vol verwachting – uit naar dat Rijk, nee, we dragen er als het goed is zelf ons steentje aan bij.
Wij leven immers, zoals we straks zullen zingen ‘Met Zijn liefde gegraveerd in onze ziel, – op onze huid.’ (Lied om mee te gaan)
“Help jij me hopen? Het komt !” Ja, maar we moeten zélf de juiste stappen zetten!
Wil je een reactie geven? Stuur een mailtje !
===========================================
De eerstvolgende Nederlandstalige preek wordt geplaatst op de eerstvolgende dag waarop ik een dienst heb om circa 15.00 uur.